محمد بن محمد بزدویبَزْدَوی، محمد بن محمد ابوالیُسر، قاضی، مدرس، فقیه و محدث حنفی است. ۱ - معرفی بزدویبَزْدَوی، محمد بن محمد ابوالیُسر، قاضی، مدرس، فقیه و محدث حنفی. حدود ۴۲۱ در بزده به دنیا آمد. در منابع از دوران رشد، چگونگی تحصیلات، و مشایخ وی ذکری به میان نیامده و تنها لکنوی [۱]
عبدالحی بن عبدالحلیم لکنوی، الفوائد البهیّة فی تراجم الحنفیّة، ج۱، ص۱۸۸، کراچی ۱۳۹۳.
اشاره می‌کند که وی از اسماعیل بن عبدالصادق (متوفی ۴۹۴) و ابی یعقوب یوسف بن منصور سیاری حدیث شنیده است.
خاندان بزدوی عالم پرور بود؛ از جمله جدّ پدرش عبدالکریم بزدوی (متوفی ۳۹۰)، برادر بزرگش علی بن محمد، ابوالعُسر (متوفی ۴۸۲)، فرزندش ابوالمعالی مفتی و قاضی بخارا (متوفی ۵۴۲)، و برادرزاده اش حسن بن علی (متوفی ۵۵۷) از علما بودند. ۱.۱ - پایه علمی بزدویبزدوی در علوم دینی به پایه‌ای رسیده بود که طالبان از اطراف و اکناف به سوی او می‌شتافتند. [۲]
ابن قطلوبغا، تاج التراجم فی طبقات الحنفیة، ج۱، ص۶۵ـ۶۶، بغداد ۱۹۶۲.
[۳]
محمدبن احمد ذهبی، سیر اعلام النّبلاء، ج۱۹، ص۴۹، چاپ شعیب ارنؤوط، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
وی به بخارا سفر کرد اما تاریخ دقیق آن معلوم نیست. او فقه درس می‌داد و مجلس املای حدیث داشت و مشتاقان، روایاتش را می‌نوشتند. [۴]
عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، ج۱، ص۳۳۹، چاپ عبدالله بارودی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
[۵]
محمدبن احمد ذهبی، سیر اعلام النّبلاء، ج۱۹، ص۴۹، چاپ شعیب ارنؤوط، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
۱.۲ - شاگردان بزدویاز جمله شاگردان او، نجم الدین نسفی مفسر و متکلم نامبردار و صاحب کتاب القند فی ذکر علماءِ سمرقند (در شرح حال علمای ماوراءالنهر) را می‌توان نام برد. نسفی در جاهای مختلف این کتاب، که اخیراً نسخه ناقصی از آن چاپ شده، از بزدوی با عنوان استاد بزرگ یاد می‌کند. [۶]
عمربن محمد نسفی، ج۱، ص۳۱۱، کتاب القند فی ذکر علماء سمرقند، چاپ نظرمحمد فاریابی، ریاض ۱۴۱۲/۱۹۹۱.
[۷]
عمربن محمد نسفی، ج۱، ص۴۰۷، کتاب القند فی ذکر علماء سمرقند، چاپ نظرمحمد فاریابی، ریاض ۱۴۱۲/۱۹۹۱.
از دیگر شاگردان بزدوی، علاءالدین محمدبن احمد سمرقندی، صاحب کتاب تحفه الفقها، و فرزند خودش ابوالمعالی قاضی و مفتی بخارا و برادرزاده اش حسن بن علی بوده‌اند. [۸]
عبدالحی بن عبدالحلیم لکنوی، الفوائد البهیّة فی تراجم الحنفیّة، ج۱، ص۱۸۸، کراچی ۱۳۹۳.
سمعانی [۹]
عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، ج۱، ص۳۳۹، چاپ عبدالله بارودی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
عده‌ای ـ از جمله ابوالمعالی ـ را نام می‌برد که به واسطه آنان احادیث بزدوی را شنیده است.
چون بزدوی در تصنیفات خود همیشه سادگی را رعایت می‌کرد، برخلاف برادرش، علی بن محمد، ابوالیسر لقب گرفت. [۱۰]
احمدبن مصطفی طاش کبری زاده، مفتاح السعادة و مصباح السیادة، ج۲، ص۱۶۵، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
[۱۱]
عبدالحی بن عبدالحلیم لکنوی، الفوائد البهیّة فی تراجم الحنفیّة، ج۱، ص۲۳۵، کراچی ۱۳۹۳.
بزدوی، علاوه بر پیشوایی و تدریس و املای حدیث، مقام قضای سمرقند را هم بر عهده داشت. [۱۲]
محمدبن احمد ذهبی، سیر اعلام النّبلاء، ج۱۹، ص۴۹، چاپ شعیب ارنؤوط، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
او در ۴۹۳ در بخارا درگذشت. [۱۳]
اسماعیل بغدادی، هدیّة العارفین، ج ، ستون ۷۷، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۶، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
[۱۴]
احمدبن مصطفی طاش کبری زاده، مفتاح السعادة و مصباح السیادة، ج۲، ص۱۶۵، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
۱.۳ - آثار منسوب به بزدویاز آثار منسوب به بزدوی است: المبسوط، در فروع فقه حنفی؛ شرح جامع الصغیر شیبانی. شرح جامع الصغیر را حاجی خلیفه شرح جامع الصدر ثبت کرده است. به نوشته حاجی خلیفه جامع الصغیر را ابوطاهر دَباس مرتب کرد و حسام الدین بن مازه بر اساس این ترتیب، کتابی تألیف کرد که شامل امهّات مسائل حنفیه است و به «جامع الصدر الشهید» شهرت دارد. بر این کتاب شروح مختلفی نوشته شده که شرح بزدوی از آن جمله است. ۲ - فهرست منابع(۱) ابن قطلوبغا، تاج التراجم فی طبقات الحنفیة، بغداد ۱۹۶۲. (۲) اسماعیل بغدادی، هدیّة العارفین، ج ۲، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۶، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲. (۳) مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه، کشف الظنون، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰. (۴) محمدبن احمد ذهبی، سیر اعلام النّبلاء، ج ۱۹، چاپ شعیب ارنؤوط، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶. (۵) عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، چاپ عبدالله بارودی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸. (۶) احمدبن مصطفی طاش کبری زاده، مفتاح السعادة و مصباح السیادة، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵. (۷) عمررضا کحاله، معجم المؤلفین، بیروت (تاریخ مقدمه ۱۳۷۶)، ج ۱۱، ص ۲۱۰. (۸) عبدالحی بن عبدالحلیم لکنوی، الفوائد البهیّة فی تراجم الحنفیّة، کراچی ۱۳۹۳. (۹) عمربن محمد نسفی، کتاب القند فی ذکر علماء سمرقند، چاپ نظرمحمد فاریابی، ریاض ۱۴۱۲/۱۹۹۱. ۳ - پانویس
۴ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بزدوی»، شماره۱۲۷۱. |